راهنمای پیشرفته بایوس (bios)

 

راهنمای پیشرفته بایوس (bios)

تا زمانی که به مشکل برنخورید، کمتر درباره نرم ‏افزارهای رفع‏ اشکال فکر می‏کنید.‏

کامپیوتر شما برای خودش یک مرکز فرمان‏، به نام بایوس (BIOS ) دارد.‏ بدون تأیید بایوس‏، سیستم‏ عامل شما اجرا نخواهد شد. بایوس علامت اختصاری عبارت زیر است‏:

Basic Input/Output System

 

• بایوس چیست‏؟

وقتی کامپیوتر را روشن می‏کنید، بایوس بلافاصله به کار می‏افتد. بایوس را لخت‏ افزار (firmware ) نامیده ‏اند، که نوعی نرم‏ افزار است که با سخت‏ افزار مجتمع شده است‏. بایوسهای قدیمی در یک تراشه ROM مستقر می‏ شدند. نوع جدید بایوس به Flash BIOS مشهور است و در یک تراشه حافظه فلش (flash ) ذخیره می‏شود، که آن را می‏توانید پاک و از نو برنامه‏ سازی کنید.‏

بایوس را می‏توانید برنامه ماقبل سیستم‏عامل درنظر بگیرید که به پی‏سی امکان می‏دهد که بدون دستیابی نرم‏افزار از یک دیسک‏، هر کاری را که می‏تواند انجام دهد به اجرا درآورد. کد نوشته‏شده در این لخت‏افزار مسئول کنترل اموری مانند امور زیر است‏: دیسکرانها؛ مشخص‏کردن حضور عضوهای سیستمی اصلی ( مانند پردازنده و اندازه حافظه ‏)؛ ارتباط با مانیتورها، صفحه‏کلیدها، موشها، و سایر وسایل جانبی‏، و مانند آن‏. سیستم را روشن می‏کند، همه پیکربندیهای اساسی را بررسی می‏کند تا کامپیوتر بتواند سیستم‏عامل را به اجرا درآورد. وقتی سیستم‏عامل به اجرا درآید، بایوس را به عنوان مشخص ‏کننده و کنترل‏ کننده وسایل جانبی درنظر می‏گیرد.‏

• آیا همه بایوسها یکسان هستند؟

خیر. چند شرکت بایوس می‏سازند، در نتیجه‏، کُد بایوس از یک نگارش به نگارش دیگر تفاوت می‏کند. سازندگان اصلی بایوس به قرار زیرند:

AMI >> http://www.ami.com

Phoenix Technologies >> http://www.phoenix.com

IBM >> http://www.ibm.com

Intel >> http://www.intel.com

بعضی از سازندگان بایوس خودشان سیستم کامل نیز می‏سازند، بعضی دیگر روی ساخت قطعاتی چون پردازنده ‏ها و تخته‏ مدارهای مادر کار می‏کنند.‏

• چطور می‏توانم تشخیص بدهم که کدام نگارش بایوس را دارم‏؟

اگر یک پی‏سی قدیمی‏، مانند کامپیوتری که ویندوز ۹۸ یا ماقبل آن را اجرا می‏کند داشته باشید احتمالاً می‏توانید رشته معرف بایوس – یک رشته طولانی از اعداد و حروف – را در زمان بوت‏شدن سیستم بر روی صفحه نمایش راه‏اندازی ببینید.‏ با وجود این‏، بر روی سیستمهای جدیدتر، بایوس ممکن است طوری پیکربندی شده باشد که یک بوت ساکت را هدایت کند، یعنی نتایج POST _ _ Power On Self Test ( خودآزمایی زمان روشن‏شدن کامپیوتر ) را نخواهید دید. از این روی‏، لازم است برای دیدن نگارش بایوس خود به جایی دیگر سربزنید.‏

برای یافتن نگارش بایوس خود، System Information را امتحان کنید، که بخشی از ویندوز و در منوی Start است‏. در ویندوز اکس‏پی‏، روی Start، All Programs، Accessories، System Tools، و System Information کلیک کنید. اطلاعات مورد نیاز شما تحت صفحه System Summary فهرست می‏شود.‏

در نیمه سمت راست‏، در کنار BIOS Version/Date، سازنده‏، نگارش‏، و تاریخ ساخت بایوس خود را خواهید دید. البته‏، اینجا نمی‏توانید بایوس خود را دستیابی کنید، اما اطلاعاتی را که باید بدانید به دست می‏دهد. در حقیقت‏، باید این داده‏ها را در یک صفحه کاغذ بنویسید و آن را در مکانی مطمئن حفظ کنید، به ویژه اگر قصد دارید بایوس فعلی خود را اصلاح کنید یا آن را ارتقا بدهید

یک راه دیگر مراجعه به دفترچه راهنمای مادربرد است‏. ممکن است هم اطلاعاتی درباره نگارش بایوس و هم روش دستیابی بایوس را در آن بیابید.‏

سرانجام‏، می‏توانید به پایگاه وب سازنده کامپیوتر خود سربزنید، که ممکن است نه ‏تنها نوع بایوس را آشکار کند، بلکه روش ارتقای بایوس را به شما نشان دهد.‏

یک جستجوی ساده برای «BIOS versions » یا «accessing the BIOS » باید شما را به بخشهای درست پایگاه وب ببرد. می‏توانید جستجو را براساس مدل کامپیوتر خود محدود کنید.‏

به عنوان مثال‏، کاربران کامپیوتر ThinkPad، محصول آی‏بی‏ام می‏توانند به پایگاه وب آی‏بی‏ام که به‏ویژه برای آنها اختصاص یافته سر بزنند: http://www.pc.ibm.com/us/thinkpad/community.html

• چگونه بایوس را باز کنم‏؟

یک عمل عمومی نیست‏. روش دستیابی بایوس برای کامپیوترهای مختلف متفاوت است‏، ولی برای مدلهای یکسان فرقی نمی‏کند. تغییرات بایوس معمولاً ضروری نیست و اگر ندانید که چه بر سر بایوس می‏ آورید اغلب مشکل ‏آفرین است تا سودمند. به همین لحاظ، بعضی از سازندگان کامپیوتر سعی می‏کنند آن را پنهان کنند. همچون رجیستری ( Registry ) ویندوز، تغییرات بایوس هم توصیه نمی‏شود، مگر آن که اطمینان داشته باشید که چکار می‏کنید و کاملاً ضروری باشد.‏

شاید آنقدر خوشبخت باشید که سیستم شما ترکیب کلیدی لازم برای بازکردن بایوس را به هنگام راه‏اندازی کامپیوتر فاش کند. به عنوان مثال‏، در یک کامپیوتر آزمایشی ما در زمان راه‏اندازی پیامی می‏ آید و ورود به بایوس را منوط به زدن کلید F2 می‏کند.‏ اگر صفحه راه‏اندازی هیچ اطلاعاتی در مورد روش بازکردن بایوس نداشت‏، روشهایی را که پیشتر برای کشف رشته معرف بایوس ذکر کردیم به کار ببندید. دفترچه راهنمای مادربرد باید به شما بگوید که چگونه می‏توانید وارد بایوس خود شوید.‏

وقتی وارد بایوس شدید، ممکن است علامت اختصاری CMOS ) Complementary Metal-Oxide Semiconductor ) را ببینید، به ویژه اگر یک سیستم قدیمی داشته باشید. این اصطلاح به نوعی تراشه RAM بر روی تخته‏مدار مادر گفته می‏شود و قطعه‏ای اساسی است که همه پیکربندیهای سیستم شما را در خود ذخیره کرده است‏. با وجود این‏، اگر بخواهید که هر بار که کامپیوتر را بوت می‏کنید آن پیکربندیها را بررسی کنید یا در صورت لزوم‏، تنظیمهای تراشه CMOS را اصلاح کنید باید وارد بایوس شوید. نظر به این که بایوس و CMOS به طور تنگاتنگ با هم کار می‏کنند، عنوان بایوس شما ممکن است عنوان CMOS Setup Utility یا عنوانی مشابه باشد، اما از لحاظ فنی آنها یکی و مشابه نیستند.‏

• کدام تنظیمها را در بایوس می‏توانم تغییر بدهم‏؟

ساختار بایوس شما ممکن است با ساختار بایوس ما فرق کند. با وجود این‏، آنچه در زیر می‏آید به محتویات یک بایوس جدید اشاره دارد. ما براساس گروه‏بندیهای مختلف بایوس خودمان‏، امکانات مختلف را شرح داده‏ایم‏. ( بایوس ما ساخت شرکت اینتل است‏. ) صفحه اصلی‏. در این صفحه مقدماتی‏، عکسی از ساختمان سیستم خواهید دید: نگارش بایوس‏، نوع و سرعت پردازنده‏، گذرگاه (bus) سیستم و سرعت حافظه‏، مقدار حافظه نهانگاهی ( cache)، و مقدار کل حافظه‏. واضح است که این اعداد را نمی‏توانید تغییر بدهید مگر این که به طور فیزیکی کامپیوتر خود را تغییر بدهید.‏

تنها تنظیمهایی که در صفحه اصلی می‏توانید تغییر بدهید عبارتند از زبان‏، تاریخ، و ساعت‏. از کلیدهای Up و Down برای رسیدن به کادر مورد نظر خود بهره بگیرید، و اگر لازم باشد داده‏های جدیدی را وارد کنید کلید Enter را بزنید. با آن که می‏توانید تاریخ و ساعت سیستم را در بایوس تغییر بدهید، می‏توانید این کار را به آسانی از طریق ویندوز نیز انجام بدهید.‏

• صفحه پیشرفته (Advanced)

حال به قلب تنظیمهای بایوس می‏رویم‏. مقادیری که در اینجا وارد می‏شود اگر درست باشد سیستم شما را کارآمدتر خواهد کرد. اگر نادرست باشد می‏تواند به خرابی سیستم بینجامد. در نتیجه‏، ریسک این کار بر عهده خود شماست‏. یک قاعده تجربی خوب آن است که هر بار که سیستم خود را به سخت‏افزاری جدید ارتقا می‏دهید این بخش را به دقت بررسی کنید، چه قطعات داخلی باشند چه وسایل جانبی‏، تا اطمینان یابید که تنظیمهای زیر با قطعات جدید شما مطابقت دارند.‏

۱. پیکربندی وسایل جانبی .( Peripheral Configuration ) از این بخش برای فعال یا غیرفعال‏کردن درگاههای سریال و موازی‏، و همچنین تغییردادن تنظیمهای ویژه بهره بگیرید. به عنوان مثال‏، IRQ برای گزینه Serial Port A در بایوس ما روی IRQ4 میزان شده است‏. در سیستمهای داس‏، چهار درگاه ارتباطی سریال پشتیبانی شده است‏:

COM1، COM2، COM3، .COM4 فقط دو IRQ، یعنی IRQ3 و IRQ4 برای آن چهار درگاه به منظور فعال‏کردن ارتباط بین وسایل مختلف و پردازنده قابل دستیابی است‏. وقتی یک وسیله جانبی جدید اضافه می‏کنید، ممکن است مجبور شوید که مشخص کنید کدام IRQ را می‏تواند به کار بگیرد. فناوری Plug-and-Play معمولاً به طور خودکار این تنظیمها را میزان می‏کند، اما اگر مسئله‏ای به وجود بیاید، حال می‏دانید که به کجای بایوس نگاه کنید.‏

۲. پیکربندی دیسکرانها .( Drive Configuration ) اگر یک دیسک سخت جدید نصب کنید ممکن است لازم باشد که اینجا را بررسی کنید تا اطمینان یابید که تنظیمهای جدید مورد توجه قرار گرفته‏اند. به عنوان مثال‏، در بایوس ما، چند گزینه تنظیم‏کردنی برای پیکربندی ATA/IDE وجود دارد.‏ ATA یک مشخصه دیسک سخت است که در آن کنترل‏کننده داده‏ها – تراشه‏ای برای ارتباط با وسایل جانبی – بر روی دیسک سخت قرار دارد.‏ ATA مبتنی بر فناوری IDE است‏.‏

در این بخش فهرستی از وسایل تشخیص‏داده‏شده و تشخیص‏داده‏نشده دیسکهای IDE نیز وجود دارد. وقتی بایوس به کار می‏افتد، حضور وسایل IDE نصب‏شده یا وصل‏شده را جستجو می‏کند. اگر حضور وسیله‏ای تشخیص داده شود، می‏توانید یک یا دو تنظیم را میزان کنید، اما اصلاح این تنظیمها روی کارآمدی دیسکرانهای IDE اثری نمی‏گذارد؛ کارآمدی دیسکران به وسیله برنامه‏های دستگاه‏ران (driver) دیسکران IDE و سیستم‏عامل شما کنترل می‏شود.‏

۳. پیکربندی فلاپی .( Floppy Configuration ) اگر یک دیسکران فلاپی نصب کنید، ممکن است لازم باشد بعضی از گزینه‏های این بخش را تنظیم کنید. باید گزینه اندازه دیسکران به‏تازگی‏نصب‏شده خود، مثلاً یک دیسکران 2.88 مگابایتی 3.5 اینچی‏، را در اختیار داشته باشید. همچنین ممکن است قادر باشید که خصوصیت حفاظت در برابر نوشتن این دیسکران را فعال یا غیرفعال کنید.‏

۴. پیکربندی واقعه‏ نگاری .( Event Log Configuration ) سیستم شما ممکن است حاوی یک واقعه‏نگار DMI باشد.‏ DMI سرواژه عبارت Desktop Management Interface

به معنی «رابط مدیریت میزکار» است‏.‏ DMI اصلاحات صورت‏گرفته بر روی یک سیستم‏، مانند نصب برنامه‏، را ردیابی می‏کند. این صفحه گزینه‏هایی برای فعال‏کردن و غیرفعال‏کردن واقعه‏نگار و همچنین تماشای محتویات فایل واقعه‏نگاری‏، پاک‏کردن آن‏، و علامت‏گذاری آن به عنوان خوانده‏شده در اختیار شما می‏گذارد.‏

۵. پیکربندی .USB Configuration ) USB ) درگاههای USB ارتباطات سریعی را با وسایل جانبی‏ای چون موشها فراهم می‏سازند. استاندارد USB در حال حاضر در دو نگارش فراهم شده است‏: USB 1.1 (با سرعت ۱۲ مگابیت در ثانیه‏) و USB 2.0 (که به Hi-Speed USB نیز مشهور است‏؛ با سرعت ۴۸۰ مگابیت در ثانیه‏). برای اطمینان‏ یافتن از این که نگارش درست USB براساس دستگاه‏رانهای نصب‏شده شما فعال شده است به این بخش نگاه کنید. اگر بایوس شما پشتیبانی از USB را فراهم نکند، لازم است پیش از خرید یک وسیله USB، آن را ارتقا دهید.‏

تغذیه .( power ) در اینجا، تنظیمهای مدیریت مصرف برق براساس استاندارد ACPI در اختیار شما قرار می‏گیرد.‏ ACPI سرواژه عبارت زیر است‏:

Advanced Configuration and power Interface

تنظیمهای ACPI به شما امکان می‏دهند که مقدار برق اختصاصی برای هر وسیله جانبی را مشخص کنید. اگر مورد استفاده نباشد، کامپیوتر می‏تواند برای ذخیره منابع سیستمی یک وسیله را خاموش کند. همچنین می‏توانید تنظیم after power failure را فعال یا غیرفعال کنید، که مشخص‏کننده نحوه واکنش سیستم شما در زمان یک عیب برقی است‏.‏

همچون بعضی دیگر از تنظیمهای بایوس‏، تنظیمهای مدیریت مصرف برق به وسیله سیستم‏عامل شما بدون هیچ مسئله‏ای اداره می‏شود.‏

بوت .(boot) گزینه‏ های شما در اینجا شامل تعدادی تنظیم مربوط به بوت سیستم است‏.‏

تازه‏ کاران در اینجا می‏توانند ترتیب بوت سیستم را برحسب دیسکرانهای ثابت و خارج‏ شدنی مشخص کنند. همچنین می‏توانید خصوصیت بوت ساکت را در اینجا تنظیم کنید. افزون بر این‏، می‏توانید هشدارها در مورد قطعات سیستم‏، مانند دیسکرانها، صفحه‏کلید، و موش را فعال یا غیرفعال کنید. چنانچه اینها فعال باشند، اگر کامپیوتر چنین وسیله‏ای را تشخیص ندهد یک بوق بلند تولید خواهد کرد.‏

• چگونه با اطمینان خاطر از بایوس خارج شویم‏؟

بایوس شما احتمالاً حاوی یک صفحه خروج ( Exit ) است که یک روش مطمئن را برای ترک‏کردن لخت‏افزار فراهم می‏سازد. می‏توانید اصلاحات خود را در CMOS ذخیره کنید و از بایوس خارج شوید یا می‏توانید اصلاحات را نادیده بگیرید و از بایوس براساس همان تنظیمهای قبلی خارج شوید.‏ همچنین بایوس شما یک خصوصیت امنیتی توکار دیگر ممکن است داشته باشد.‏ اگر با زدن کلید ESC از بایوس خارج شوید، از شما پرسیده می‏شود که آیا می‏خواهید پیش از خروج‏، اصلاحات انجام‏گرفته دور انداخته شود یا نه‏. این یک روش مطمئن برای جلوگیری از نتایج تغییرات تصادفی است‏.‏ فکر نکنید چنین اشتباهی رخ نخواهد داد. نظر به این که کاوش در بایوس به جای کلیک‏کردنهای موش به کلیدزنی با صفحه‏کلید نیاز دارد، تنظیم تصادفی به آسانی رخ می‏دهد.‏ و همچنان که هشدار داده‏ایم‏، حتی یک تنظیم غلط در بایوس می‏تواند سیستم سالم شما را به یک سیستم معیوب تبدیل کند.‏

• چگونه بایوس خود را ارتقا بدهم‏؟

از لحاظ کلی‏، سازندگان بایوس به یک یا دو دلیل بایوس خود را روزآمد می‏کنند: یا برای تعمیر یک عیب در بایوس یا برای اضافه‏کردن پشتیبانی سخت‏افزار یا امکانات جدید. به هر حال‏، بهترین دلیل برای ارتقای بایوس در زمانی است که می‏خواهید یک قطعه مهم مانند پردازنده‏، دیسک سخت یا کارت ویدئویی را ارتقا بدهید.‏

برای یافتن یک نگارش روزآمدشده بایوس برای سیستم خود، به پایگاه وب سازنده بایوس خود سربزنید. اگر نرم‏افزار روزآمدشده در این پایگاه موجود باشد، باید دستورالعملهای گام‏به‏گام برای اخذ و نصب فایل را فراهم کند. جای شگفتی نیست که روشها از یک پایگاه به پایگاه دیگر تفاوت کند. یک سناریو می‏تواند آن باشد که ابتدا از شما پرکردن یک فرم یا اجازه بررسی سیستم شما پیش از دریافت فایل ارتقای درست خواسته شود. پس از دریافت فایل درست‏، آن را در دیسک سخت خود ذخیره کنید، آن را نافشرده کنید، و فایل نافشرده را در یک دیسک فلاپی ذخیره کنید.‏

آنگاه‏، لازم است که دیسکت را در دیسکران فلاپی قرار دهید و اجازه دهید که فایل قابل اجرای آن کار خودش را انجام دهد.‏

از سوی دیگر، بعضی از پایگاههای ارتقای بایوس ترجیح می‏دهند که دیسکت حاوی فایل روزآمدسازی و دستورالعملهای نصب را برای شما پست کنند.‏

راه دیگر آن است که به یک پایگاه ارتقای بایوس‏، مانند پایگاه وب زیر سربزنید که فایلهای ارتقا برای چند سازنده بایوس را در خود دارد:

http://www.mrbios.com

این پایگاه چند روش گرفتن یک بایوس جدید را برای شما فراهم می‏سازد.‏ همچنین‏، می‏توانید پایگاه وب زیر را امتحان کنید:

http://www.bios-drivers.com

این پایگاه لینکهایی به تقریباً همه سازندگان امروزی بایوس فراهم می‏سازد

• منبع: www.partocom.com